70. rocznica śmierci założyciela Akcji Katolickiej w Polsce – prymasa kardynała Augusta Hlonda

22 października 2018 roku, w uroczystość świętego Jana Pawła II, patrona AK w Polsce, przypada 70. rocznica śmierci prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda. Warto przypomnieć członkom Akcji Katolickiej Diecezji Tarnowskiej postać Tego wielkiego Polaka, którego wielkim dziełem było powołanie Akcji Katolickiej, która formowała setki tysięcy Polaków w okresie międzywojennym.

August Józef Hlond urodził się w 1881 roku w Brzęczkowicach na Śląsku. Pochodził z rodziny wielodzietnej, w której kultywowano przywiązanie do polskiej tradycji i historii. W 1893 roku po skończeniu szkoły gimnazjalnej wraz z bratem wyjechał do Turynu celem dalszej nauki. W połowie sierpnia 1896 roku August wstąpił do nowicjatu salezjańskiego we Włoszech. Jako kleryk studiował między innymi w Rzymie. Po powrocie do Polski pracował w Zakładzie Salezjańskim w Oświęcimiu. Święcenia kapłańskie przyjął w 1905 roku w Krakowie z rąk księdza biskupa Anatola Nowaka. Jako kapłan pracował w Przemyślu i w Wiedniu, gdzie poznał kardynała Achille Rattiego, późniejszego papieża Piusa XI, inicjatora Akcji Katolickiej w Polsce. Kardynał Ratti został w 1918 roku mianowany wizytatorem w Polsce i na Litwie. Podczas pełnienia misji w Polsce abp Achille Ratti wielokrotnie zatrzymywał się w Wiedniu i spotykał z Augustem Hlondem. 6 lutego 1922 roku został wybrany na papieża i przyjął imię Piusa XI. Jako nowy papież był on szczególnym zwolennikiem idei aktywizacji laikatu czego dał wyraz w encyklice; „Ubi arcato Dei”. Podczas wizyty Ad limina apostolorum w Rzymie w październiku 1928 roku, zapadła decyzja o utworzeniu Akcji Katolickiej w Polsce na model włoski. Kardynał August Hlond został wybrany przez papieża do utworzenia Akcji Katolickiej w Polsce. Powstała wtedy Komisja w Episkopacie, której przewodniczył, a która opracowała statut dla Akcji Katolickiej, zatwierdzony później przez papieża Piusa XI.

Naczelny Instytut Akcji Katolickiej z siedzibą w Poznaniu został utworzony 24 listopada 1930 roku przez kardynała Augusta Hlonda, który już 6 grudnia mianował władze Instytutu. W poszczególnych diecezjach powstawały Diecezjalne Instytuty Akcji Katolickiej, a na poziomie parafii Parafialne Akcje Katolickie. Równocześnie utworzono czasopismo „Ruch katolicki” będące jej organem prasowym. W sprawie Akcji Katolickiej w 1930 roku kardynał August Hlond pisał; „Ojciec święty Pius XI, snując myśl swych poprzedników, ustalił ostatecznie zadania Akcji Katolickiej i ściśle oznaczył jej stosunek do Kościoła. Celem Akcji Katolickiej ma być współpraca świeckich z hierarchią, dla odnowienia świata w Chrystusie. Jak święte i rozległe jest boskie posłannictwo Kościoła, tak szerokie i uświęcone są dziedziny Akcji Katolickiej. Dostosowując się do warunków i uwzględniając potrzeby bieżącej chwili, ma Akcja Katolicka wprowadzać Chrystusa w życie jednostki i w rodzinę, w powikłane zagadnienia i formy nowoczesnego życia zbiorowego i we wszystkie czynniki cywilizacji chrześcijańskiej.”

Akcja Katolicka w Polsce aż do wybuchu II wojny światowej rozwijała się dynamicznie osiągając około 750 tyś. członków stowarzyszenia zrzeszonych w czterech grupach: mężczyzn, kobiet, młodzieży męskiej i młodzieży żeńskiej. W ramach Akcji Katolickiej zorganizowane zostały, gromadzące tłumy wiernych zjazdy na Jasnej Górze: kobiet w 1936 roku, mężczyzn w 1937 roku i młodzieży w 1938 roku.

Jedną z ważniejszych decyzji kard. Augusta Hlonda było utworzenie 30 listopada 1933 r., w Poznaniu Rady Społecznej przy prymasie Polski, której działalność opierała się na encyklice „Quadragesimo Anno” papieżą Piusa XI. Do jej zadań należało bieżące omawianie zagadnień społecznych w świetle nauki katolickiej oraz propagowanie katolickich zasad społecznych.

3 stycznia 1926 August Hlond został konsekrowany na biskupa diecezjalnego w Katowicach. Jako dewizę biskupią przyjął słowa św. Jana Bosko: Daj mi dusze, resztę zabierz, natomiast 24 czerwca 1926 został mianowany arcybiskupem gnieźnieńskim i poznańskim oraz prymasem Polski przez papieża Piusa XI, a 20 czerwca 1927 kreowany kardynałem.

Po wybuchu II wojny światowej udał się najpierw do Stolicy Apostolskiej, a następnie do sanktuarium Matki Bożej w Lourdes. W 1944 roku został zatrzymany przez Niemców i przewieziony do Paryża, gdzie nie mógł odprawiać Mszy Świętej. Po dwóch miesiącach został przewieziony do klasztoru Sióstr św. Pawła w Bar-le-Duc. Po kapitulacji Francji prymas został przewieziony w głąb Niemiec. Po zakończeniu wojny udał się do Rzymu, gdzie spotkał się na audiencji z Papieżem Piusem XII. W 1945 roku wrócił do Polski, która już nie była taka jak w momencie kiedy ją opuszczał.

13 października 1948 roku prymas August Hlond poczuł się źle. Zdiagnozowano u Niego ostre zapalenie wyrostka robaczkowego. W związku z tym zachorowaniem następnego dnia poddał się operacji w szpitalu Elżbietanek w Warszawie. Mimo zabiegu stan zdrowia prymasa nie uległ poprawie, dlatego został poddany kolejnemu zabiegowi chirurgicznemu. Niestety stan Jego zdrowia gwałtownie się pogarszał i rankiem 22 października 1948 roku w dniu Matki Bożej Szczęśliwej Śmierci zmarł w wieku 67 lat.

Proces beatyfikacyjny prymasa Augusta Hlonda rozpoczął się w 1992 roku, prowadzony był głównie przez archidiecezję warszawską. Na szczeblu diecezjalnym zakończył się w 1996, następnie akta zostały przesłane do Watykanu, gdzie w 2017 Komisja Teologiczna Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych zaopiniowała pozytywnie, a w tym roku uczynili to kardynałowie i biskupi z Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych. 19 maja 2018 papież Franciszek podpisał dekret o heroiczności cnót kard. Hlonda. Przysługuje mu odtąd tytuł Czcigodnego Sługi Bożego.

Robert Rybak