Ks.dr Jan
Siedlarz
Statut Akcji
Katolickiej
Wprowadzenie
Statut (łac.
statutum = postanowienie) jest to zbiór przepisów dotyczących
organizacji, zakresu i sposobu działania osoby prawnej.
Oczekujemy zatem od statutu przede wszystkim przepisów określających
struktury danej organizacji, sposobów działania danej
instytucji, stowarzyszenia itp. a także celów i zadań
jakie sobie dana organizacja wyznacza. Mianem statutów określamy
zwłaszcza mające już dziś znaczenie historyczne zbiory
praw czy ustaw, np. statuty mazowieckie.
Statut Akcji
Katolickiej w Polsce odpowiada powyższej definicji, określa
bowiem strukturę, zadania i sposoby działania Akcji
Katolickiej. Statut Akcji Katolickiej, który stanowi
przedmiot niniejszej refleksji składa się z siedmiu
rozdziałów i 79 artykułów, w których określono czym
Akcja Katolicka jest, prawa i obowiązki członków,
strukturę organizacyjną, jak również zasady sprawowania
funkcji w Akcji Katolickiej, oraz zasady ewentualnych zmian
statutu i rozwiązania Akcji Katolickiej. Statut Akcji
Katolickiej w Polsce został zatwierdzony przez Konferencję
Episkopatu Polski i stanowi zasadę działania tej
organizacji.
a. Czym jest Akcja Katolicka?
Już w
pierwszych słowach wstępu, statut podaje zwięzłe określenie
Akcji Katolickiej: "Akcja Katolicka jest
stowarzyszeniem wiernych świeckich, którzy w
zorganizowanej formie bardziej bezpośrednio współpracują
z hierarchią kościelną w realizacji ogólnego celu
apostolskiego Kościoła." W tym miejscu statut odwołuje
się do nauczania soborowego zawartego w Konstytucji
Dogmatycznej o Kościele, w Dekrecie o Apostolstwie świeckich
oraz w Dekrecie o misyjnej działalności Kościoła. Chociaż
wspomniane dokumenty traktują w ogólności o powołaniu i
zadaniach świeckich w Kościele, zawierają także naukę o
tym szczególnym rodzaju apostolstwa, jakim jest Akcja
Katolicka a nawet wymieniają ją z nazwy.
Konstytucja
Dogmatyczna o Kościele choć nie wymienia z nazwy Akcji
Katolickiej, mówiąc o apostolacie wiernych świeckich w ogóle
zwraca uwagę, że wierni świeccy mogą "być powoływani
do bardziej bezpośredniej współpracy z apostolatem
hierarchii" oraz stwierdza, że wierni świeccy
"zdatni są do tego, aby hierarchia przybierała ich do
pomocy w wykonywaniu pewnych zadań kościelnych służących
celowi duchowemu". Warto przy tym zwrócić uwagę na
stwierdzenie Soboru, że owe pewne zadania, jakiekolwiek one
są, czy to bezpośrednio dotykające sfery duchowej, czy też
nie, zawsze powinny służyć celowi duchowemu.
Akcja
Katolicka zatem w myśl powyższych stwierdzeń, jest
organizacją, do której świeccy mogą być powołani przez
duchowieństwo.
Dekret o
Apostolstwie świeckich określa bardzo precyzyjnie czynniki
charakterystyczne tego rodzaju apostolstwa jakim jest Akcja
Katolicka (n. 20) zwracając uwagę na ważny dla naszych
rozważań w tym punkcie moment, mianowicie, że świeccy do
tego rodzaju apostolstwa nie tylko są powoływani przez
duchowieństwo, lecz także mogą to czynić samorzutnie, z
własnej inicjatywy.
I wreszcie
Dekret o misyjnej działalności Kościoła mówiąc o
konieczności istnienia urzędów powoływanych przez Boga
we wspólnocie chrześcijańskiej, dla rozwoju tej wspólnoty,
wymienia urząd kapłanów, diakonów, katechistów oraz
Akcję Katolicką.
Powyższe
bardzo krótkie i powierzchowne wyliczenie wypowiedzi Soboru
wskazuje na kilka elementów zawartych w określeniu Akcji
Katolickiej przez statut, a mianowicie,
ˇ że
konieczne jest istnienie takiego stowarzyszenia dla
realizacji ogólnego celu apostolskiego Kościoła, co w
niczym nie uszczupla i nie eliminuje odpowiedzialności
pozostałych wiernych;
ˇ że do tego rodzaju apostolstwa mogą być powoływani
wierny świeccy przez duchowieństwo;
ˇ że sami powinni się zgłaszać i wyrażać wolę zaangażowania
w to apostolstwo;
ˇ oraz, że ten rodzaj apostolstwa Magisterium Kościoła
określa mianem urzędu, ministerium, a więc specjalnej posługi,
bez której apostolstwo Kościoła byłoby niepełne -
wyraził to Ojciec św. w swoim przemówieniu do Biskupów
Polskich, stwierdzając, że bez Akcji Katolickiej,
"infrastruktura zrzeszeń katolickich w Polsce byłaby
niepełna".
We wstępie
statut zwraca uwagę jeszcze na dwie okoliczności ważne zwłaszcza
w naszych czasach, mianowicie na fakt,
ˇ że
poprzez takie bezpośrednie zaangażowanie wierni czują się
rzeczywistymi podmiotami w Kościele. Już Pius XII.
wypowiedział w tym względzie słynne zdanie, że
"wierni muszą sobie coraz bardziej uświadamiać, że
nie tyle przynależą do Kościoła, co są Kościołem",
a zatem za ten Kościół odpowiadają; oraz
ˇ że poprzez fakt zorganizowania Akcji Katolickiej ludzie
świeccy jeszcze bardziej włączają się w budowanie Kościoła
i jego misję a w ten sposób będą mogli czynić obecnym
Kościół tam, gdzie tylko przy ich pomocy może on stać
się obecnym, a więc w miejscach i środowiskach, do których
kapłan nie dotrze z Ewangelią, bądĽ to dlatego, że nie
jest w stanie, bądĽ to dlatego, że dane środowisko jest
zamknięte na kapłana.
b. Charyzmat Akcji Katolickiej
Określenie
Akcji Katolickiej w statucie zwraca uwagę na bardzo istotny
element apostolstwa Akcji, który stanowi równocześnie
charyzmat Akcji Katolickiej, czyli jest cechą specyficzną
tego rodzaju apostolstwa. Chodzi mianowicie o podkreślenie:
"...bezpośrednio współpracują z hierarchią Kościelną...".
Otóż bezpośrednia współpraca z hierarchią Kościelną
wyróżnia apostolstwo Akcji Katolickiej od wszelkich innych
typów i rodzajów Apostolstwa. Sobór mówi o zwierzchnim
kierownictwie samej hierarchii, o zatwierdzeniu tej działalności
przez kompetentną władzę kościelną a nawet o udzieleniu
świeckim specjalnego mandatu do prowadzenia tego rodzaju
apostolstwa (por. DA 20). Należy podkreślić, że w niczym
nie narusza to autonomii stowarzyszenia, które jest
stowarzyszeniem wiernych świeckich i takim pozostaje. Ten
sam Sobór nieco wcześniej stwierdza, że odpowiedzialność
za kierowanie tymi organizacjami pozostaje w gestii świeckich,
oni też mają rozeznawać warunki w jakich ma się prowadzić
działalność duszpasterską, do nich należy także
planowanie i realizacja programu działania. A zatem owo
kierownictwo hierarchii wyraża się w:
ˇ czuwaniu
nad zdrową doktryną;
ˇ trosce o formację świeckich;
ˇ oraz przez wzięcie ostatecznej odpowiedzialności za
apostolstwo Akcji Katolickiej.
Konkretnie
oznacza to, że każde ogniwo Akcji Katolickiej posiada
asystenta kościelnego, którego mianuje biskup diecezjalny.
Jego podstawowym zadaniem jest dbać o formację członków
i czuwać nad czystością doktryny. Przez niego zostaje
zapewniony związek z Biskupem diecezjalnym, który
odpowiada za całokształt apostolstwa prowadzonego w
powierzonej mu diecezji. Stąd Asystent ma prawo
uczestniczenia we wszystkich posiedzeniach zarządu, rady i
Komisji Rewizyjnej oraz prawo zgłaszania weta wobec uchwał
budzących wątpliwość co do wiary i moralności. (art. 34
i 35).
c.
Struktura organizacyjna Akcji Katolickiej
Zdecydowana
większość postanowień statutu dotyczy struktury
organizacyjnej stowarzyszenia, statut bowiem jest swego
rodzaju aktem prawnym, określa zatem przede wszystkim te
elementy, które z prawnego punktu widzenia mają znaczenie.
Wśród
postanowień ogólnych zamieszczonych w rozdziale I. na uwagę
zasługują następujące:
ˇ art. 1.
stwierdza, że w myśl Kodeksu Prawa Kanonicznego Akcja
Katolicka jest publicznym stowarzyszeniem wiernych świeckich
erygowanym przez Konferencję Episkopatu Polski a w diecezji
przez Biskupa Diecezjalnego.
Obydwa akty
prawne już istnieją. Posiada zatem osobowość prawną kościelną
od chwili erygowania. W oparciu o ustawę z 17. maja 1989 o
stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, która obowiązywała
w chwili powołania Akcji, jest organizacją Kościelną.
Jako organizacja Kościelna uzyskała osobowość prawną
publiczną na mocy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych
i administracji zarówno na szczeblu ogólnopolskim jak i
diecezjalnym. (zob. art. 1, 2).Oznacza to konkretnie, że
Instytut Akcji Katolickiej Diecezji Tarnowskiej posiada
osobowość prawną publiczną (zob. Dz.U. Nr 130, poz.
865). Oddziały parafialne posiadają osobowość prawną
jako jednostki organizacyjne Instytutu Diecezjalnego.
Osobowość tę Oddział Parafialny AK uzyskuje w momencie
otrzymania Dekretu Biskupa Diecezjalnego erygującego dany
Oddział oraz nominacji Prezesa Oddziału. Instytut Akcji
Katolickiej Diecezji Tarnowskiej jest zarejestrowany w Urzędzie
Statystycznym i posiada swój numer identyfikacyjny, tzw.
REGON: 850544130 Siedzibą władz Akcji jest w skali ogólnopolskiej
Warszawa a w skali diecezjalnej każdorazowa stolica
diecezji (art. 3).
Zwierzchnie
kierownictwo nad działalnością Akcji Katolickiej, o czym
była mowa wyżej sprawuje biskup diecezjalny w diecezji
(przez Asystenta, którego sam mianuje) a Konferencja
Episkopatu Polski na szczeblu krajowym (przez Zespół d/s
Akcji Katolickiej i Krajowego Asystenta)(art. 4 i 5).
ˇ Już w
postanowieniach ogólnych zwrócono uwagę na bardzo ważny
element określony przez Prawo Kanoniczne, a mianowicie, że
pełniący funkcje prezesa w Akcji Katolickiej nie mogą równocześnie
sprawować funkcji kierowniczych w partiach politycznych
(art. 6).
Wydaje się
to bardzo na czasie, gdyż istnieje niebezpieczeństwo
zinstrumentalizowania działań Akcji Katolickiej do innych
niż kościelne celów. Należy więc z naciskiem podkreślić,
że Akcja Katolicka jest organizacją kościelną o
charakterze apostolskim i dystansuje się od bezpośredniego
angażowania się w sprawy polityki, rozumianej jako działalność
partyjna i walka o władzę, co nie oznacza, że jest obojętna
na to co się dzieje na tej płaszczyźnie, zwłaszcza jeśli
zagrożona jest wiara i moralność chrześcijańska (por.
art. 9, p.2c).
Jako
stowarzyszenie katolickie Akcja Katolicka podejmuje współpracę
z innymi stowarzyszeniami katolickimi (art. 7). Jej patronem
w Polsce jest św. Wojciech a świętem Uroczystość
Chrystusa Króla Wszechświata.
ˇ Cel i
działalność Akcji Katolickiej określają art. 9 i 10
rozdziału II statutu. Są dwa zasadnicze cele Akcji
Katolickiej:
1. pogłębianie
formacji chrześcijańskiej;
2. organizowanie współpracy z hierarchią w prowadzeniu
misji apostolskiej Kościoła.
Cele powyższe
realizowane są przez:
- formację
religijną, moralną, intelektualną i kulturalną
ukierunkowaną na działania apostolskie;
- przenikanie wartościami ewangelicznymi życia społecznego;
- zajmowanie stanowiska w sprawach publicznych;
- kształcenie działaczy katolickich, a więc ludzi, którzy
pełniąc rozmaite funkcje w życiu społecznym,
gospodarczym, kulturalnym i politycznym będą zdolni do
tego, aby w te dziedziny wnosić Ewangelię i kierować się
w działaniu sumieniem chrześcijańskim. (por. art. 9).
A zatem
Akcja katolicka podejmuje wszelkie działania zmierzające
do realizacji wskazanych celów, a więc działalność
kulturalną, wychowawczą, wydawniczą, oświatową,
dobroczynną, gospodarczą a nawet turystyczno-sportową.
Stara się też być obecna w środkach przekazu nie tylko
katolickich, które niejako z natury służą temu celowi,
lecz także publicznych, choćby w celu informowania społeczeństwa
o swojej działalności. (por. art. 10).
d. Prawa i obowiązki członków Akcji Katolickiej
Zostały one
nakreślone w rozdziale III. Statutu.
ˇ Wyróżnia
się w Akcji Katolickiej członków zwyczajnych i wspierających
(art. 11).
ˇ By zostać członkiem zwyczajnym należy mieć ukończony
18. rok życia, pozostawać w jedności z Kościołem, (np.
żyjący w nielegalnym związku małżeńskim, którzy nie
mogą przystępować do sakramentów św., bo to jest właśnie
sytuacja zerwanej więzi z Kościołem, nie mogą też być
członkami Akcji Katolickiej. Nie może zostać członkiem
Akcji Katolickiej ten, kto publicznie odstąpił od wiary,
albo zerwał ze wspólnotą kościelną albo podlega
ekskomunice wymierzonej wyrokiem lub dekretem [art. 16]),
odbyć roczny staż kandydacki. Aby zostać członkiem Akcji
Katolickiej należy złożyć pisemne oświadczenie gotowości
przystąpienia do Akcji (tzw. Deklaracja) do Zarządu
Parafialnego, który następnie kieruje wniosek do Zarządu
Diecezjalnego wraz z opinią Parafialnego Asystenta a Zarząd
Diecezjalny podejmuje decyzję w tej sprawie. (art. 13).
ˇ Członkostwo
w Akcji Katolickiej nie wyklucza przynależności do innych
stowarzyszeń czy organizacji, takich jednak, które nie
sprzeciwiają się wartościom i zasadom nauki społecznej
Kościoła. (art. 12).
ˇ Statutowe prawa członków zwyczajnych to udział w
przedsięwzięciach Akcji Katolickiej oraz czynne i bierne
prawo wyborcze (art. 14).
ˇ Do obowiązków należy: realizacja celów AK,
przestrzeganie statutu, regulaminów i uchwał władz Akcji
oraz płacenie składki ustalonej przez walne zgromadzenie
parafialnego oddziału i zatwierdzonej przez Zarząd
Instytutu Diecezjalnego. (art. 15)
ˇ Członkostwo ustaje przez rezygnację złożoną na piśmie
do diecezjalnego Instytutu Akcji lub wykluczenia uchwałą
Zarządu Diecezjalnego - w takim przypadku istnieje możliwość
odwołania się do Biskupa Diecezjalnego (art. 19).
ˇ Członkiem wspierającym może zostać osoba fizyczna,
prawna lub stowarzyszenie nie posiadające osobowości
prawnej. Przysługuje im jedynie prawo do udziału w przedsięwzięciach
Akcji Katolickiej, włączenia się w jej działanie. Może
to być rodzaj pewnego uhonorowania osób, które lub całych
grup, które nie będąc członkami zwyczajnymi popierają
na różny sposób działalność Akcji Katolickiej. (art.
17, 18).
W strukturze
organizacyjnej, której poświęcony jest rozdział IV
statutu wyróżniono jak gdyby trzy stopnie organizacyjne a
mianowicie na pierwszym miejscu Diecezjalne Instytuty Akcji,
Parafialne oddziały Akcji Katolickiej i Krajowy Instytut
Akcji Katolickiej (art. 20).
Podstawę
organizacyjną stanowi zatem Diecezjalny Instytut Akcji
Katolickiej, który w swoich działania jest niezależny od
wyższej wydawałoby się rangą struktury jaką jest
Krajowy Instytut, który tworzą delegaci Instytutów
Diecezjalnych i który działa w zasadzie w oparciu o
diecezjalne instytuty i w porozumieniu z nimi i któremu
przypisana jest raczej funkcja koordynująca działania w
wymiarze ponaddiecezjalnym.
Najbardziej
podstawową jednostką Akcji Katolickiej jest Parafialny
Oddział Akcji. Zatem pierwszym sposobem zaangażowania jest
formowanie parafialnych grup Akcji Katolickiej.
Wydaje się,
że pozostałe zapisy statutowe nie wymagają dodatkowego
komentarza. W każdym razie zapisy statutowe powinny stać
się przedmiotem refleksji w ramach spotkań formacyjnych
Parafialnych Oddziałów Akcji Katolickiej, tak by żaden z
przepisów nie budził wątpliwości.
e. Regulamin Akcji katolickiej Diecezji Tarnowskiej
Ze względu
na specyfikę naszej Diecezji został opracowany Regulamin
Akcji Katolickiej Diecezji Tarnowskiej, zatwierdzony przez
Biskupa Diecezjalnego. Wprowadza on regulacje mające na
celu usprawnienie organizacji i działalności Akcji
Katolickiej na terenie naszej diecezji, m. in. Uzyskanie członkostwa
w Akcji Katolickiej na etapie tworzenia Oddziałów
Parafialnych oraz zadania pierwszego Walnego Zebrania Oddziału
Parafialnego AK.
Ważnym
novum w stosunku do Statutu jest wprowadzenie struktury
dekanalnej, która nie została przewidziana w Statucie ogólnopolskim.
Tak więc każdy dekanat posiada Radę Dekanalną Akcji
Katolickiej, którą tworzą przedstawiciele oddziałów
parafialnych oraz Asystenta Dekanalnego, który troszczy się
o formację członków Akcji Katolickiej na terenie
dekanatu. Rada dekanalna wybiera spośród swego grona
przedstawiciela do rady Diecezjalnego Instytutu Akcji
Katolickiej i koordynuje działania Akcji Katolickiej w
ramach dekanatu.
Opracował: Ks. Jan Siedlarz