11 czerwca 2010r. członkowie Akcji Katolickiej diecezji tarnowskiej spotkali się w Centrum Formacyjno - Rekolekcyjnym ARKA w Gródku nad Dunajcem na tradycyjnym już Dniu Społecznym. Ambitny temat tegorocznej sesji „Wokół encykliki Jana Pawła II - „Fides et ratio” stanowił wyzwanie dla słuchaczy, zmuszając do intelektualnego wysiłku, ale też dostarczając radości z poznawania tego, co w gąszczu codzienności umyka, a godne jest refleksji, zachwytu i wdzięczności Stwórcy piękna.

Spotkanie rozpoczęła Msza św. koncelebrowana pod przewodnictwem diecezjalnego Asystenta Kościelnego Akcji Katolickiej ks. dr hab. Ireneusza Stolarczyka, z homilią ks. prof. dr hab. Stanisława Wszołka.

W programie sesji znalazły się dwa wykłady: „Dialog nauki i religii na początku trzeciego tysiąclecia” ks. prof. dr hab. Stanisława Wszołka z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie oraz „Szukanie obecności Boga w Kosmosie” dr Bogdana Wszołka – astronoma, pracownika naukowego Akademii Jana Długosza w Częstochowie.

Rozpoczynając swoje wystąpienie ks. prof. Wszołek przypomniał dwie najważniejsze wypowiedzi Ojca Św. Jana Pawła II na temat wiary i nauki. Pierwsza z nich to List do dyrektora watykańskiego Obserwatorium Astronomicznego jezuity George’a Coyne’a z 1988 roku, drugi – encyklika „Fides et ratio” („Wiara i rozum”) z 1998 roku. Prelegent przedstawił obecny stan dialogu nauki i wiary. Zagadnienie to można rozpatrywać na trzech płaszczyznach: jako dyskurs naukowy - nauka i teologia, jako pytanie: jak naukowiec może być człowiekiem wierzącym, a więc relacja nauka – wiara i instytucjonalnie: Akademia – Kościół, a zatem nauka – religia.

We wspomnianym liście do dyrektora Specola Vaticana G.Coyne’a Jan Paweł II wyraził następującą opinię w sprawie relacji nauki i religii: "Zachęcając do otwartości między kościołem a społecznością naukowców, nie tworzymy wizji dyscyplinarnej jedności między teologią a nauką, jaka istnieje na polu danej dziedziny naukowej czy teologii w ścisłym tego słowa znaczeniu. W miarę trwającego dialogu i wspólnych badań, rosnąc będzie wzajemne zrozumienie(...). Zarówno religia jak nauka muszą zachować swą autonomię i właściwy dla siebie charakter. Religia nie opiera się na nauce, a nauka nie stanowi przedłużenia religii (...). Podczas gdy obie mogą i powinny wspierać się jako istotne wymiary wspólnej ludzkiej kultury, żadna z nich nie powinna zakładać, że tworzy niezbędne przesłanki dla drugiej".

Napięcie między rozumem i wiarą jest nieusuwalne. Może być szkodliwe, gdy jest rozumiane prymitywnie lub naiwnie, ale może być też twórcze - wówczas wiara i nauka się uzupełniają. O tym właśnie pisał Jan Paweł II: „Nauka może oczyścić religię z błędów i przesądów, religia może oczyścić naukę z idolatrii i fałszywych absolutów.”

Naszym religijnym przekonaniom towarzyszą wyobrażenia, które możemy zrewidować; nie prawdy wiary, ale nasze wyobrażenia. Nauka próbuje wyjaśnić sprzeczności związane z ludzkim umysłem. Z kolei pogląd, iż istnieje tylko to, o czym nauka mówi prowadzi do ubóstwienia nauki (fałszywy absolut).

W wydanej w 1988r. encyklice „Fides et ratio” Papież broni filozofii, która pośredniczy między nauka a wiarą. Teologia bez filozofii jest bezradna! Tu ks. prof. S. Wszołek wyjaśnił różnicę między filozofią a teologią. Ta pierwsza to refleksja rozumowa w oparciu o zmysły; druga – refleksja rozumowa na podstawie Pisma Św.

Jan Paweł II podaje typologię refleksji filozoficznej: filozofia całkowicie niezależna od Objawienia (filozofia filozoficzna), filozofia chrześcijańska, powstała w żywotnym związku z wiarą (filozofia teologiczna), teologia filozoficzna –odwołująca się do filozofii oraz teologia teologiczna (całkowicie niezależna od filozofii, popularna w protestantyzmie).

Czym różni się list od encykliki? List to przykład filozofii czystej, w niektórych fragmentach – filozofii chrześcijańskiej. Natomiast Encyklika jest traktatem teologicznym. Jest to przykład myślenia „z głębi wiary”, która radykalizuje możliwości czystego myślenia. Zarówno list, jak i encyklika głoszą to samo, ale innymi metodami.

Nauka przyrodnicza rozwinęła się w Europie. Wiara judeochrześcijańska zachęcała do eksploracji, badania świata. Przy odrzuceniu konfliktu nauki i wiary, istnieją trzy podejścia do ich wzajemnej relacji:
INTEGRACJA – pełna harmonia (nieosiągalna w historii)
SEPARACJA – rozdzielenie wiary i nauki (dwa światy); popularne, ale krótkowzroczne stanowisko
EKSPLIKACJA czyli próba połączenia, szanująca odrębność.

Jan Paweł II broni eksplikacji. „Kościół nie proponuje nauce, aby stała się religią, ani religii, by stała się nauką”. Konkludując, ks. prof. S. Wszołek stwierdził, iż istnieje jedna prawda, a dwie drogi – wiara i rozum. Perspektywa harmonii jest kwestią celu. Filozofia jest dziedziną autonomiczną, ale nie samowystarczalną. Sama nauka także; pozostawia niewyjaśnioną sprawę początku – i życia człowieka, i Wszechświata…

Dr Bogdan Wszołek donosząc się do tytułu swego wykładu zwrócił uwagę na pewną jego niefortunność; nie trzeba szukać Boga w Kosmosie - On JEST, jest Stwórcą Wszechświata. W swoim wystąpieniu popartym barwną prezentacją multimedialną, zawierającą m.in. fotografie odległych części Wszechświata uzyskanych przez kosmiczny teleskop Hubble’a, dr B. Wszołek odwoływał się często do słów uczonych i …poetów.

„A cóż piękniejszego nad niebo, które przecież ogarnia wszystko co piękne?” pytał Mikołaj Kopernik. Jesteśmy dziećmi Wszechświata; wszystkie pierwiastki wyższe od wodoru pochodzą z gwiazd. Prelegent uświadomił też słuchaczom bezkres Kosmosu - do czasów Kopernika kilka minut świetlnych; dziś możemy zajrzeć w głąb Wszechświata na kilka miliardów lat świetlnych /1 sekunda świetlna to 300000 km/. W 1610 r. Galileusz skonstruował pierwszą lunetę, a dziś oglądamy złożoną strukturę Wszechświata okiem teleskopu wyniesionego na orbitę wokółziemską. Kosmos świadczy, że Bóg jest; zadaniem nauki jest poznawanie Boga w Jego dziełach dla coraz lepszego rozumienia intencji Stwórcy.

Dr Wszołek omówił budowę Wszechświata, zaczynając od naszego w nim miejsca. Ziemia wykonuje ruch wirowy z prędkością 463m/s (Polska: 300 m/s), ruch obiegowy wokół Słońca (30 km/s) i ruch ze Słońcem w Galaktyce (>200 km/s). Słońce jest jedną z 200 mld gwiazd w naszej Galaktyce, której rozmiar to 100 000 lat świetlnych. Odległość od Słońca do najbliższej gwiazdy wynosi 4 lata świetlne.

Następne zagadnienia poruszane przez Wykładowcę to pytanie, czy poza Ziemią istnieje życie i możliwość uzyskania na nie odpowiedzi. „Ziemia jest kolebką ludzkości, ale nie sposób pozostać w kolebce na zawsze” powiedział Konstanty Ciołkowski – pionier astronautyki, rosyjski uczony, syn polskiego zesłańca. Dotychczas na Księżyc podróżowało 12 ludzi - astronautów amerykańskich. Odkrycia pierwszych planet pozasłonecznych dokonał w 1990r. Polak, Aleksander Wolszczan.

Na koniec dr Wszołek przywołał poglądy Johannesa Keplera., niemieckiego matematyka i astronoma. Przyroda lubi prostotę i jedność. Jest dziełem Stwórcy. „Siły kształtujące w przyrodzie działają nie tylko ze względu na cel, ale także ‘dla ozdoby’”. Interesujący wykład, przybliżający tematy, z jakimi zmaga się współczesna fizyka i astronomia, ale także filozofia i teologia, podsumował Prelegent norwidowską konstatacją:
„Bo piękno na to jest, by zachwycało
Do pracy; praca - by się zmartwychwstało.”

Bożena Kwitowska, wiceprezes DIAK diec. tarnowskiej